ARKITEKTET SHQIPTAR - TALENTI I NDERTIMIT

Autoret antike i kane pershkruajtur pellazget si ndertues te degjuar te mureve - ledheve mbrojtese rrethuese te qyteteve te lashta. Shpeshere ne literaturen arkeologjike e degjojme shprehjen: 'mure pellazgjike' dmth mure te forta te ndertuara nga gure te medhenje te puthitur aq mire njeri me tjetrin pa ndihmen e materialit lidhes - llaqit apo dicka tjeter. Pellazget i falen qyteterimit monumentet me te pavdekshme. Fortesa mbi akropol ne Athine. Piramidat ilire ne Bosnjen e sotme. Ulpiana dhe sistemi i saj i pabesueshem arktektonik.

Gjeni i diturise se ndertimit flet per shkallene larte te civilizimit nder shqiptare. Shqiptaret perhere e kane ruajtur genin pellazg nder ndertime: edhe kullat e forta jane ndertuar aq mire saqe per ti bere balle sulmeve te armiqeve (psh ndertimi i frengjive). Ndertimi i keshtjelles se Krujes tregon per nje shkalle te pabesueshme diturisht ndertimi per shkak se kunder mureve te Krujes u perdoren gjylesh te renda. Po keto gjyle kishhin bere nje me toke Konstadinopolin e famshem, kurse Kruja e fuqishme arberore nuk u tund.

Mjeshteria e ndertimit shqiptar spikat sidomos ne rrethet e Dibres e te Elbasanit. Gjate sundimit te Ali Pashe Janines u ngriten keshtjella te fuqishme, ura e ngrehina tjera arkitektonike.

Por, ai qe la shenja te pashlyeshme ne artin e te ndertuarit qe arkitekt Sinani. i quajtur nga europianet edhe si Mikelangjeloja i Lindjes, Sinani ndertoi xhamia te perkyrera, arkitektura e te cilave te le pa fryme edhe sot.

Tjetri eshte edhe Mehmet Isai nga Opari, i cili skicioi dhe prjojektoi permendoren e pavdekshme te dashurise dhe arkitektures - Taxh Mahallin ne Agri te Indise.

rrenoja muresh pellazge:

Pamje nga keshtjella e pavdekshme e Krujes, super mbrojtesja e Shqiperise e cila ia tejkaloi Kosntadinopolit perandorak:

Kulla shqiptare (kulla e Haxhi Zekes):

Xhamia Sulejman ne Stamboll e ndertuar nga Mikelangjeloja shqiptar, arkitekt Sinani:

Taxh Mahhali, vepra e Mehmet Isait nga Opari:

Pak fjale per Arkitekt Sinanin

Sinani lindi rreth viteve 1489-1490 ne rrethin e Tepelenes. Deri ne moshen 18 vjec, ju nenshtrua ligjeve te "Devshirmese". Paskesaj, rekrutohet jenicer ne formacionet xheniere te ushtrise osmane. Fale trashegimise familjare ne fushe ndertimore, kultures dhe eksperiences qe fitoi deri ne moshen 48 vjecare, ai u be i famshem ne fushen e ndertimeve ushtarake. Per 30 vjet, ai merr pjese aktive ne ekspeditat osmane. Lufton dhe nderton objekte ushtarake ne betejat e zhvilluara ne Egjipt, Irak, Rodos, Krime, Beograd, prane Vjenes, Moldavi etj. Shquhet jo vetem si ndertues i thjeshte por edhe projektues, organizues e zbatues punimesh ne ndertimin e rrugeve, urave, kalave e shume objekteve fortifikuese, qe ndikonin ne fitoret e betejave, qe zhvillonte ushtria osmane. Ai projektoi dhe organizoi punimet dhe ndertoi per 13 dite, uren mbi lumin Prut ne Rumani. Per shpejtesine e ndertimit, rezistencen e ures mbi te cilen kaluan reparte te shumta dhe mjete te renda luftarake, qe ndikuan ne fitoret e ushtrise, qe drejtoheshin nga Sulltan Sulejmani, Sinani thirret nga Sulltani dhe emerohet ne shtabin qendror, te cilat drejtonte formacionet xhenjere dhe ndertimet fortifikuese ushtarake. Nen drejtimin e Sulltan Sulejmanit, osmanet ishin nga viti 1520 deri me 1566. Nen drejtimin e arkitekt Sinanit u ndertuan rreth 400 vepra mbrojtese te rendesishme. Per talentin dhe punen kolosale, Sinani, emerohet kryearkitekt i Perandorise Osmane dhe punon ne Oborrin e Sulltanit. Ishte per here te pare, qe krijohej ky funksion prandaj dhe eshte quajtur kryearkitekt i pare i Perandorise Osmane. Me punen e tij, ai i dha tonin edhe vuri themelet e arkitektures osmane. I ndryshoi faqen Stambollit dhe gjithe perandorise me ndertimet e famshme zeologjike te kultit Islam: rrugeve, urave, ujesjellesve e shume ndertimeve infrastrukturore ne tere perandorine.

Endrren e perandorit Justinian per furnizimin me uje te Kostadinopojes (Stambollit te sotem) e beri realitet Arkitekt Sinani pas 900 vjetesh. Ai projektoi dhe ndertoi ujesjellesin e pare per furnizimin me uje te Stambollit me 40 cezma (Kerceshme). Nder veprat qe i kane rezistuar kohes dhe qe njihen te projektuara e te ndertuara prej tij, jane 400 vepra mbrojtese, ushtarake, 84 xhami te medha, 58 xhami te vogla (Mexhite), 7 spitale, 22 mauzoleume, 17 strehe vorfnore, 5 rrjete ujesjellsash, 8 ura, 20 hane, 48 hamame etj. Nder veprat madhore ndertimore te paperseritshme jane: Xhamia "SULEIMANIE" ndertuar ne Stamboll brenda 7 viteve, kushtuar Sulltan Sulejmanit, xhamia "Shezade Mehmetit", po ne Stamboll dhe xhamia "SELIMIJE" ndertuar ne Edrene, kushtuar Sulltan Selimit. Keto shquhen si te paperseritshme per arkitekturen ndertimore dhe akustiken e mahnitshme.

Arkitekt Sinani vdiq ne moshen 97 vjecare dhe e zevendesuan ne kete detyre te larte dy nga nxenesit e tij me origjine shqiptare: Arkitekt Mehmet Sedefqari nga Elbasani dhe me pastaj arkitekt Kasemi nga Tomorrica e Gramshit.

Per Arkitekt Sinanin dhe kontributin e tij ne fushen e ndertimeve dhe te arkitektues jane shkruar mbi 100 libra. Ne to pershkruhen veprat madhore, qe ai projektoi e ndertoi. Ne keto libra, ai cilesohet themeluesi i arkitektures moderne Osmane, Mikelanxheloja i Orientit. Ai cilesohet si i paarritshem dhe i paperseritshem ne zgjidhjen voluminoze ndertimore te xhamive me nje akustike te mahnitshme.

Qe ne te gjalle te tij, qendra tregtare, prone e trasheguar prej tij ne krahinen e Lopesit u emertua "Hani i Sinanit". Per nder te tij dhe fshati mori emrin "Sinanaj". Me emrin dhe vepren e arkitekt Sinanit krenohen banoret Lopesiote dhe gjithe kombi shqiptar.

- nga Ing. Ibrahim Shametaj -