NAIM FRASHËRI DHE POEZIA E TRADITËS

T"

Shkruan:Shaban Cakolli

Studiuesit e letërsisë
shqiptare me të drejtë këtë poezi të Naimit e kanë vlerësuar si një
ndër krijimet më të mira të tij e të letërsisë së traditës.Në te poeti
shpreh thelbin e shpiertit të tij,dashurinë për njeriun.Te poezia e tij
duket qartë se poeti ynë i madh ishte armik i urrejtjes,i dhunës dhe
armiqësisë midis njerëzve.Ashtu si qiriri Naimi digjej për të u dhënë
dritë të tjerëve.Thirrja e poezisë së tij ishte kuptimplotë.Njerëzit
duhet të sakrifikojnë,duhet " të digjen si qiriri" për të ndihmuar
njëri-tjetrin" Për të parë dritë";domethënë për të hapëruar e
përparuar.Naimi urrente errësirën dhe paditurinë,dëshironte që drita e
diturisë dhe përparimit kombëtar si dhe zhvillimi dhe përparimi i
atdheut,të mos ndalen kurrë.Ai porosiste shqiptarët që të vëjnë në
veprim disa cilësi që të gjejnë mirëkuptimin dhe harmoninë,e ato cilësi
ishin:Urtësia,miqësia,sjellja e mirë
si dhe ndihma e dashuria për
njëri-tjetrin.Këshillat e poetit janë edhe sot aktuale dhe vazhdojnë ti
ftojnë shqiptarët të jenë të bashkuar në rrugën e tyre të zhvillimit
dhe përparimit kombëtar.Vepra e tij ka bërë,po bënë dritë dhe kurrë nuk
do të shuhet.
Naimin duhet të e njohim më mirë të gjithë,të e
kuptojmë më drejt këshillën e tij,por e rëndësishme është me çdo kusht
të e njohin gjeneratat e reja,e sidomos nxënësit tanë në mërgim.Kohë më
parë Redaksia e "Doruntinës" me një kujdes të veçantë i u është
përkushtuar botimeve të lektyrave shkollore për nxënësit e shkollave me
mësim plotësues në gjuhën shqipe në mërgim.Ndër lektyrat për këta
nxënës Redaksia zgjodhi poet të traditës dhe duke u bazuar në
vështërsitë që hasin nxënësit në mërgim për të kuptuar poezinë,është
dhënë shpjegim i veçantë për çdo poezi.Kjo mënyrë e botimit duhet të
jetë ndihmesë për nxënësit dhe arsimtarët e shkollës sonë në
diasporë.Nga lektyra"Poezia e Naim Frashërit";ne po shkëpusim në tërsi
poezinë"Fjalët e Qiririt",ndoshta jo vetëm për lexuesit e rinjë,por
ekziston edhe mundësia të u ken dalur nga kujtesa edhe atyre që kaherë
e kanë
mësuar!


NAIM FRASHËRI

FJALËT E QIRIRIT

Në mes tuaj kam qëndruar
E jam duke përvëluar,
Që tú ap pakëzë dritë,
Natënë túa bënj ditë.
Do të tretem,të kullohem,
Të digjem,të përvëlohem,
Që t´u ndrinj miré të shihni.
Njëri-tjatërin të njihni.
Për ju do të rri të tretem,
Asnjë çikë të mos mbetem,
Të digjem e të qanj me lot,
Se dëshirën s´e duronj dot.
Unë zjarrit nuk i druhem
Dhe kurrë s´dua të shuhem,
Po të digjem me dëshirë
Sa të mund t´u ndrinj më mirë.
Kur më shihni se jam tretur,
Mos pandehni se kam vdekur,
Jam i gjall e jam ndë jetë,
jam në dritët të vërtetë,
Unë jam në shpirtin tuaj,
Mos më kini për të huaj.
M ´´ë´shtë falurë durimi
Andaj po digjem si trimi,
Se ma k´ënda tú bënj mirë,
Të mos mbeti n´errësirë.
Jakeni rreth meje rrini,
Flisni,qeshni,hani,pini.
Në shpirt kam dashurinë,
Po digjem për njerëzinë,
Lemëni të përvëlohem,
nukë dua më të ftohem,
Dua ta djek trupn e shkretë.
Për atë zotn´e vërtetë.
Me zjarr ta djek mushkërinë
E të tretem për njerinë,
Bashkë me gëzimet e tija
të vete tePerëndia.
Unë dua njerëzinë,
Mirësiné urtësinë,
Në bëni shokë me mua,
Në më doni si u dua,
Njëri-tjatrin në doni,
Të paudhë mos punoni.
O zemëra fluturake,
Qasju pakë kësaj flake!
Mbase krahët tí përvëlon,
Po shpirtin ta shënjtëron.
Unë duke përvëluar,
Njerëzit i kam ndrituar.
Kam qenë mik me njerinë,
Andaj i di e më dinë
Gjithë tuajt´i kam parë,
Mëm´e at´e fis e farë,
Si tani gjithë i kam ndër mënt,
Që rrinin në këtë vënt,
Edhe sot ndër ju ata shoh,
Se shpirtin e tyre ua njoh,
Dhe unë si ju jam ndruar
Ejam përzjer´e ndryshuar,
Po jam bërë shumë herë
Zjar,e uj´e balt´e erë.
Jam një shkëndijë prej qielli
dhe një drudhëzë prej dielli.
Edhe ndër qiej fluturonj,
Edhe brenda në det qëndronj,
Shumëherë fle në baltë,
Diku ndodhem dhe në mjaltë;
Bënem qënq e kec i pirë,
Lul´ebar e gjeth i mbirë.
Dua shumë fjalë t´u them,
Po trembem mos i bënj ujem.
E ku shkruhet në kartë
Fjalët´e gjuhësë zjarrtë?

Naim Frashëri
është poeti apostull që me veprën e tij edhe sot pas njëqind e ca vjetësh
vazhdon të jetojë përjetësisht në ndërgjegjen morale dhe në ndërgjegjen
artistike të kombit të vet. Si një Promete i botës shqiptare, ai i dha asaj
zjarrin e atdhetarizmit dhe shqipes
statusin e gjuhës së kulturës moderne të shqiptarëve.


Poet, mendimtar dhe edukator i
kombit, Naimi u bë simboli i njeriut të Rilindjes Shqiptare, krijuesi që vuri
themelet e letërsisë dhe të kulturës
kombëtare. Ai ka meritën që me veprën e tij u bë një mbjellës i madh dhe një themelvënës
i madh. Këngëtar i lirisë së atdheut dhe i lirisë së njeriut, Naim Frashëri nuk
krijoi një poezi shterpe, nuk lëvroi atë lloj
poezie që, siç shprehej dikur Hajne, nuk lind fëmijë; përkundrazi, fara
e mbjellur prej tij dha fryte të shpejta: ringjallja kombëtare dhe ringjallja
kulturore e shqiptarëve i detyrohet veprës së rilindësve në ballë të të cilëve
qëndron Naim Frashëri.


Poetë si Naimi vijnë në epokat e
tronditjeve të mëdha historike, bëhen si sinonim i këtyre epokave dhe me veprën
e tyre krijojnë epokë. Naim Frashëri dhe vepra e tij lindën pikërisht në
një kohë ndryshimesh të thella historike
në rrjedhat e jetës së kombit, që kërkonin ndryshime dhe në rrjedhat e jetës
shpirtërore e kulturore të shqiptarëve. Ishte fundi i shek. XIX, vitet e krizës
lindore dhe të lëvizjeve nacionale në Ballkan. Pas katër shekuj pushtimi osman,
që iu shtuan shekujve të sundimit të perandorive romake e bizantine dhe
pushtimeve të tjera që kishin lënë vragë të thella e pasoja negative në
historinë e shqiptarëve, ata ballafaqoheshin
tani me situatën e re të përçarë, pa një traditë të mjaftueshme unitare
zhvillimi gjuhësor e kulturor, pa shkollën e tyre kombëtare dhe pa fenë e tyre
“kombëtare”, por të ndarë në tri besime.


T’u dilje zot në këto çaste
historike fateve të një populli të vogël, të ngjallje vetëdijen e tij kombëtare
dhe t’u kushtoheshe përpjekjeve për të ndërtuar kulturën dhe moralin e tij,
duhej të të trimëronte një frymëzim gati hyjnor dhe duhej të kishe një mendje
të hapur, energji shpirtërore krijuese
të jashtëzakonshme. Te Naim Frashëri lëvizja e Rilindjes gjeti njeriun me
vizionin, me talentin, me përkushtimin dhe me energjitë e një titani të
krijimit intelektual e të përkushtimit atdhetar.


Falë këtyre dhuntive vepra e tij i
dha shpirt programit kombëtar dhe
programit kulturor të Rilindjes Shqiptare, e mbrujti ideologjinë e lëvizjes nacionale me një frymë moderne, mbi
bazën e parimit të kombësisë e të evokimit të traditave historike, dhe jo të
fesë, dhe i dha kulturës shqiptare një fytyrë moderne me përmbajtje laike
dhe iluministe. Në këtë mënyrë vepra e
Naim Frashërit kurorëzoi kthesën e thellë që ndodhi gjatë shek.XIX në
zhvillimin e letërsisë shqiptare; me të u krye përfundimisht kapërcimi nga faza
parakombëtare në fazën kombëtare të kulturës shqiptare, nga kultura e vjetër
mesjetare në kulturën e re të kohëve moderne.


Vepra e Naimit dhe në mënyrë të
veçantë poezia e “Luleve të verës” (1898), “Bagëti e Bujqësisë”(1886),
“Tahajylat” (1885) dhe “Istori e Skënderbeut” (1898) u bë zëri poetik i shpirtit
të një etnie që luftonte të afirmonte individualitetin e saj kombëtar e
shpirtëror, të një shoqërie të përfshirë në rrymën e madhe të emancipimit
politik dhe mendor të kombit. Filozofia e humanizmit në veprën e Naimit u
shpreh në poetizmin e lirisë si atribut i qenies njerëzore, në afirmimin e
integritetit moral të individit të ballafaquar me dhunën dhe me institucionet e
moralit të vjetër, me traditat e mendësitë e saj që i vinin prapa mendimit të
lirë.


Poet romatik, Naim Frashëri u dha
flatra në poezinë e tij përsiatjeve për lirinë e shpirtit njerëzor dhe
meditimeve ekzistenciale për jetën dhe vdekjen, për qenien dhe mosqenien dhe për dhembjen njerëzore. Lirizmi filozofik
dhe lirizmi poetik i Naimit përfshijnë tërësinë e krajatës njerëzore; ai synonte
të rindërtonte njerinë dhe të shprehte kompleksitetin e shpirtit njerëzor,
luftën e përjetshme që zhvillohen brenda tij midis engjëjve të së mirës dhe demonëve të së keqes, duke
poetizuar anën fisnike të natyrës njerëzore tek e cila shihte forcën dhe madhështinë e Krijuesit. Gëzimi dhe dhimbja, dashuria dhe
urrejtja, besimi dhe ankthi përpara
tronditjeve dhe përmbysjeve dramatike që sillte koha, forcat e dritës dhe të
errësirës që flenë në shpirtin njerëzor,
të gjitha këto, të përthyera në prizmin e meditacioneve panteiste, metafizike,
i dhanë romantizmit të Naimit një përmasë të re filozofike. Gjithë ky vizion
poetik, që e ka bazën te ideja e shkrirjes së Zotit me njerinë dhe universin.
Kjo doktrinë e njeriut të ngritur shpirtërisht në qiejt e
përsosmërisë hyjnore, i jep një tingëllim kozmogonik, universal idesë poetike
të veprës naimjane.


Naim Frashëri është jo vetëm më
kombëtari por dhe më universali poet i letërsisë shqipe edhe në një vështrim
tjetër. Në radhë të parë ai është një fenomen interkulturor. I ndodhur në
kryqëzimin e kulturave dhe të traditave poetike lindore e perëndimore, ai i
treti në poezinë e tij këto tradita dhe nuk mbeti as skllav i tyre, as vetëm
poeti i shprehjes gjuhësore shqipe, por edhe persishte, turqishte e greqishte.
Disa prej krijimeve në këto gjuhë përcjellin kumtin e paqes, të miqësisë e të
mirëkuptimit midis popujve që jetojnë të
shtrënguar në këtë gadishull të ngushtë, vatër konfliktesh, por dhe djep i një
kulture të lashtë e të larmishme.


Poezia e Naimit as sot nuk e ndjen
veten të huaj në universin e poezisë botërore, as në universin të marrë në
kuptimin gjeografik e kulturor të fjalës; ajo është e çliruar nga kompleksi i
përkohësisë, i provincializmit dhe i izolimit.


Naim Frashëri është një simbol, një
ikonë e kombit dhe patriotizmit. Në një kohë kur në këtë botën tonë shqiptare ka dalë ose është duke dalë
mode si i tejkaluar çdo lloj patriotizmi, vepra e Naimit dëshmon se punët e mëdha frymëzohen nga një dashuri e
madhe; vepra e tij qe e frymëzuar nga më
e madhja dashuri, nga dashuria dhe krenaria për vendin dhe popullin e tij. Ky
është mesazhi i pavdekshëm i asaj vepre
të madhe që vuri themelet e kulturës kombëtare.


Në një kohë kur në këtë botën tonë
shqiptare është tronditur prestigji i shqipes dhe ka rënë kujdesi ndaj saj në
të gjitha rrafshet e përdorimit, krijimtaria gjuhësore e Naimit dhe përgjërimi
i tij për fjalën e perëndijtë shqipe, na kujton detyrën që kemi ndaj kësaj
pasurie, më të shtrenjtës shenjë të
kombit e të identitetit tonë.


Naim Frashëri, ky magjistar i fjalës
shqipe, është një novator i madh. Shpirti i risimit është dhe shpirti i veprës
së tij; ai përtëriti poezinë shqipe dhe verbin poetik të shqipes në të gjitha
rrafshet. Shpirti i risimit dhe i përtëritjes është një imperativ edhe i kohës
sonë. Naim Frashëri është sot në mes tonë sepse vepra e tij mbart edhe këtë
mesazh, që është ligj i përjetshëm i progresit artistik e shpirtëror të
shoqërisë dhe të kombit.


Jorgo Bulo