ALBANIA LETERSI PROFILI I NJE SHKRIMTARI DHE POETI

III. WEDNESDAY

11. The mythological river
Runs into the world of the Sea of the Stars
T the stars drown
I their eyes glitter…
R Ah, moral Tiraide
A You are crippling me!...
I
D
E

IV. S THURSDAY
15.
E Long elegy for the Hypocrisy
L The glass cases mourn the prices...

E O you protector with moony arms,
T The seven stars you have dimmed

Their scratched eyes
resemble the musical notes
their body lost…

kristaq f. Shabani

“GËNJESHTRA ME UNAZË”
kritikë




IDEOI KOPERTINËN:VASSILIKI KALAHANI I.W.A

ISBN 999927-3-0
821.18-82





“E MBYLLUR”
Buzëqesh si një vetmi e dënuar,
e mbyllur në hekur,
Grushti çelës tepër i vogël
të hap veten!...

“Stina e pestë”

1. LIRIA DIÇKA E NATYRSHME PËR NJË SHPIRT TË FUQISHËM.
Paçim xhinde zëmërmirë
t’i ngjasojnë Robin Gudfellout.*
Xhindet nga vetë natyra
sulmojnë Perënditë...
Më e tmerrshmja
“Gorgona Përbindëshe”*
me flatra e flokë gjarpërinjsh...

“Eol,* të falem!” K. Shabani

***
Vendosja e një pushteti në një sistem të caktuar detyrimisht ka patur kundërshti dhe ka kundërshti. Ai sistem që respekton kundërshtinë, pra oponencën, është më i “rafinuari” dhe përligj qenien, ndërsa në një sistem që merret në konsideratë vetëm populizmi “teorik” i ngjason asaj thënies piketë dhe koketë: “Vajza është zonja e askujt, por kur e lë atë të veprojë sipas mendjes së saj, ajo bëhet zonja e gjithkujt.” Një aludim interesant me këtë është dhe thënia tjetër që ka buruar nga mençuria: “Njeriu i lindur dhe i rritur në padrejtësi, jo vetëm që duron çdo lloj padrejtësie, por dashurohet me të...” Dihet mirë se ç’forcë ka dashuria. Ajo të rrëmben, të përplas dhe për të sublimon... S’ka më keq se të dashurosh padrejtësinë që të bëhet dhe të jesh “komod” me të!...
Tradhtia ndaj Hënës
fshihej me çertifikatë nderi...
Hëna mbetej shtatzanë
zalisur prej Diellit...
Kristiani i thekur
i blinte lule plakës gungaçe
vjedhur në varrezat e të prenjturve,
ia dhuronte Hënës.
Vejusha e “Yllit” të Arushës së Madhe
njohu lulet e përkujtimit,...
Ulërima: “KUSH M’I VODHI?...”
kërkonte të gjente vjedhësin...
“AI” vriste Hënën
në orgjinë e zakonshme
me epsh të mirë!

CHRISTAKIS SHABANIS I.W.A, W.P.S
“Elegy of the Angel”
poem


Editor: Enon Myftiu
English translation- Vassiliki Kalahani I.W.A

Copyright Kristaq F. Shabani, 2010

Libri u shtyp në Shtypshkronjën e Shtëpisë Botuese “Marin Barleti” Tiranë, 2010

Christaki F. Sabani



Elegy of the Angel



A memorial service to Panagiotis Kalahanis
Poetry




Translated into English by Vassiliki Kalahani
December 2006




“PEGASI”

Argyrokastro – Albania

*
The First poetic view
Maybe I know how to say my Feelings
in the way they’re expressed
to cast my eyes and in other places
that I can’t see in this terrestrial globe.

1.The eye-lashes
The angel eye-lashes for the Angel
The pasture of the souls…


Supported
on the eye lashes of the moon
she sheds her tears sweetly,
for the little, golden cap,
the Angelic one for the Angel,
and the rain of senses falls
upon the merry-merry grass
upon the letters that produce sketches,
on the dreaming calyx of a start,
on fruits that are red and bursting with ripeness,
from the season which in anxiousness
the human desires are to be fulfilled,
for the devilish future,
where all the sun is solemnly dressed
for athletic exercises to run about’
and the blooming comes and bursts out,
from everywhere within and without
the pasture of the souls…
and the thoughts just start to dance
from the blossoming of the flowers…

ΧΡΗΣΤΑΚΗ Φ. ΣΙΑΜΠΑΝΗ


«ΟΑΣΗ»
ποίημα

Μεταφραστής: Κώστας Γκατζώνης


ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΗΚΕ
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ
“ PEGASI” GJIROKASTËR, ALBANIA 2002

ΧΡΗΣΤΑΚΗ Φ. ΣΙΑΜΠΑΝΗ
Τηλ. 003558465867 & 0692553056

Τ Ι
ΝΥΧΤΑ ΓΕΜΑΤΗ ΑΣΦΥΞΙΑ

Η σουβλερή...
γλυστρά στ’ άσπρο χαρτί,
Τα έξυπνα σοφίσματα αναμοασούνααται
σε παγερά περιβάλλοντα,
όπου οι σταλακτίτες
κι οι σταλαγμίτες
δείχνουν μια γυμνή εποχή.
Η νύχτα στραγγαλίζει το λαιμό με το χέρι της
και κραυγάζει με τα « Ωχ,Ουχ, Αχ, Εχ!...»
Η ομίχλη σε πνίγει
ανασαίνω, ομίχλη ρουφώ,
Ομίχλη κι ανάσα ντυμένες στο σταχτί,
και σάμπως να προσπαθήσεις
τον Ουρανό να καθαρήσεις...
* * *

Ο Ουρανός μ’ανάκατα σύννεφα
γυρμένα μπρούμητα
με κομμένα κεφάλια...
Τ’άστρα των Άρκτων μισισκοτωμένα
π’ αφίνουν ενέχυρα
στο γένος των Άστρων...

Τα μικρά αστέρια δάκρυα
χύνουν αδιάκοπα
και σφίγγουν φοβισμένα
τις πληγωμένες μανάδες.
Αστράματα λάμπουν απ’άκρη σ’άκρη.
Το Γέλιο που να’χει κρυφτεί;
Σε τέτοιες συνθήκες τα κωνοφόρα μόνο
πρασινίζουν και οι ξετσίπωτοι!...

KRISTAQ F. SHABANI

Dy pronorët
Poemë për EVËN
“Marin Barleti”, Tiranë 2008











Kristaq F. Shabani

Dy pronorët

“Poemë për Evën”

Copyright Kristaq F. Shabani, 2008

A mund, a mund?…


Preferoj një shtrat të qiellit….

SH.
*

Në hapësirën e zymtë
të dilemës dhe mënjanimit
klithmon e veja e vajtuar
në Erosin e tretur
nga thyerja konvekse
e ndjenjës së karfosur
me dy gjysmëgozhdë
të ndryshkura…

F.
Pianoja e vjetër
ka mbetur në vetmi me dy nota,
(të tjerat ose janë ngjirur,
ose timpanet e shpuar
nuk mbajnë dot “ujërat”.)

I.
Le të ngrëmë dy gota të thyera
të ngjitim jetën tonë të thyer,…
Le të zihemi më shumë
se fqinjët grindavecë
se bashkëshortët e divorcit të stisur…

VILA E FORMACIONEVE
Drama e Globit lakuriq në një copë letër
(Kordoni i Verës)
Neoroman sensual

“Ajo sot duket si e padukshme dhe e harruar. Dikush e fantazon një binajë të madhe, të ngritur, si një korpus gjigant, që lëshon servillëkun e saj në drejtim të qiellit me kupolë qiellore, me rrezik nesër ta thyejë këtë kupë të qeltë. Është përfaqësimi më i madh i gjithë kohërave që nga lindja… Dikush tjetër mundohet të futet me fantazi në katet e saj, ku është ekspozuar moduli i formacioneve dhe ekzpozeja e tyre me përfaqësuesit tipikë të rrjedhave, me piramidat dhe muret, detet dhe oqeanet, relievet e transformuar, me vetëformimin tokësor të mendimeve kohorë, të vetësakrifikimeve, të përplasjeve, të ngjitjeve në trajta duelesh me humbje jete… dhe fitim pricipatash, mbretërish…
* * *
“Qezari” aktor
“qeshte “deshifrohej “kërcënim , “
“Nxiste “ : “mossulmim, “
“puthte” : “ vrasje, “
“mendohej”: “plan, ”
ndjehej i dobët : “lavdi” . . .
Qezarët e Botës
në krye të SHTETEVE,
pëlqejnë kolmërinë femërore,
por . . . “ seksi” është vyshkur,
Beteja pa filluar
ka regjistruar në kronikë Humbjen ,. . .
Ah, Qezarët e sotëm, Qezarët mumje,
vetëm pesë gërmat bien në kambanë,
që veç rrahësi i ndryshkur u tundet !. . .
I M I T I M I
Eh, sa jetë vinë e zhduken në këtë kohë, që lëviz gjigantshëm, ku gjithkush ka një pikëz fragmentare të jetuari, që s’dallohet edhe në mikroskopinë më të aftë dhe të hollësishme…
Dy : kishin Tapitë e të Vërtetës . . . ,
NJËSHI : “ I vdekuri i djeshëm,…”
Nën dhe : “ E fshehta . . .”

Mbi dhe frymore : “ Gënjeshtra .”
K R I M I N Ë S O L
Pastaj i pëlqeu të ricitonte një poezi të Poetit:
***
T’i vësh gishtin për krijesën ?
Tërmetëzohen Altarët e Erës . . . ,
Enigma më e pazgjidhshme e Kohrave,
që ikën e që priten . . .
ù
Gishti tregues në mëkatim : “ Kë të marrim :
Të VOGLIN ? Apo, Të MADHIN ? . . .”

ANTOLOGJI
“Sa e këndshme e hidhur është të jesh njeri”
Karl Majsner
KRISTAQ F. SHABANI









*



Panoramikë e shpirtit zagorit
ANTOLOGJI E LETËRSISË ZAGORI
Poezi,
prozë,
folkloristikë,
legjenda,
gjëegjëza,

përralla,
fabula
studime,
kritikë letrare
lakonizëm
shprehje frazeologjike
hajk paradoksal
letërsi numerike
E përgatiti antologjinë : Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S

“ Dhe ju , o fshatarë të ulët e besoni ? A mos doni t’ju varin me gjithë faljet rreth qafës ?...”.
Xhek Kejdi

Ndër shkëlqesat e para, por sa e sa të tjera mbeten enigma për t’u zbuluar e zhbiruar

Kostandini dhe Dhoqina
Botuar së pari në “Bashkimi”, 5 dhjetor 1924, Nr. 34. Tiranë
Paraqitur nga Sokrat Dervishi, botuar nga Kostaq Cipo.

Varianti zagorit

Thuhet varianti zagorit në motivim. Variante krijese përpunon vetëm mençuria. Në një krahinë etnikisht të pastër, mund të dallosh, të gjesh dhe të zbulosh puritantizmin e një shoqërie, e një Kombi… (Përcaktimi im KFSH).

Seç u ther një ka në fshat,
e mora nëntë okë mish
dhe e hodha në kusi,
u ndodh gjarpëri stihi.
Më helmoi nëntë djem,
nëntë djem dhe nëntë nuse,
nëntë djepe m’i përmbyse.
Lanet paç, o Kostandin,
që më dhe Dhoqinën larg;
Larg e larg mërguar,
tre male kaptuar.
U ngre Kostandini ik dhe ikë
vate te motra Dhoqinë.
- Mirëdita, moj Dhoqinë!
- Mirëseerdhe, o im vëlla!
Në ke ardhur për të mirë,
të vishem si gjeraqinë,
Në ke ardhur për të keq,
të vishem si kallogre.
- Jo, motër, sikundër je.
Muarrnë udhën të dy bashkë,
Shkojnë si dy zogj bishtbardhë,
I vdekuri me të gjallë.
- Kostandin, o nata unë,
po këta zogj ç’thonë kështunë?
- Zogjtë kanë gjuhën e tyre,
Ne kemi gjuhën tënë.
Afër maneve, te kisha:
- Ik, moj Dhoqinë, tinë,
se do të kthehem në Ajodhimë,
pse kam harruar shaminë.
Krisi Dhoqina në portë:
- Hape, moj nëna time.
- Ç’je ti, mortja murtajë
që më hëngre nëntë djem,
Nëntë djem dhe nëntë nuse,
Nëntë djepe m’i përmbyse!
- Ç’thua kështu, moj nënë e nxirë,
jam Dhoqina, bija jote.
- Me kë ke ardhur, moj Dhoqinë?
- Unë arç me Kostandinë.
- Ç’thua kështu, moj të ardhtë gjëma,
Kostandini i vdekur,
tre vjet është tretur.
Një të pjekur në derë,
plasën -o si qelqja me verë.

* *
Këngë erotike

1. Lulet e Çajupit-o
Lulet e Çajupit-o
lule-halle1). refren
Ç’i flet lulja lules-o.
Fshiu prapa ledhit-o ,
Se shkojnë dasmorët-o,
E na vënë xhepeve,
xhepeve, jelekëve,
stromëve, dysheqeve.
2. Mali i Dhëmbelit s’bën lule
Mali i Dhëmbelit s’bën lule,
moj lala, tarnana.
Ç’ka ky mal që nuk bën lule,
Burri i vogël, moj kërcure,
hidhe në djep dhe tunde.
- Unë e tunda mot mot.
Me këmbë s’e ngrita dot.
Mote – mot e gjysmë viti,
për burrë s’u bë jeziti.

Letërsi e mirëfilltë



Andon Zako Çajupi
Emri i tij i vërtetë është Andon Çako. Nuk dihet për ç'arsye ai përdori edhe formën Zako. Emri letrar Çajupi është emri i një mali të vendlindjes, mallin dhe kujtimin e së cilës e nguliti dhe e përjetësoi në pseudonimin e tij. Lindi në Sheper të Zagorisë më 27 mars 1866. Mësimet e para i mori në vendlindje, ku kreu dhe një shkollë gjysmë të mesme greke. Po shkolla më e madhe e vendlindjes ishte shkolla e banorit inteligjent të trevës, e njohjes së jetës dhe të shpirtit të popullit, të gëzimeve dhe të brengave të bashkëfshatarëve të tij. Rol të madh në formimin e tij ka luajtur sidomos gjyshi nga e ëma, i cili e futi në botën magjepëse të përrallave, të legjendave e të këngëve popullore, prej së cilës poeti i ardhshëm nuk do të ndahej më kurrë. I ati i Çajupit, Harito Çakua, ishte kurbetçi në Misir, ku qe aktivizuar në lëvizjen atdhetare. Ai e tërhoqi të birin nga Sheperi për të vazhduar studimet. Andoni ishte vetëm 15 vjeç, kur la shoqërinë për të ndjekur një kolegj francez në Aleksandri, duke marrë me vete mallin e së ëmës, Zoicës, dhe të gurëve e maleve të Zagorisë. Në kolegj mori një kulturë të mirë dhe u dallua ndër të parët midis shumë nxënësve të kësaj shkolle, që vinin nga vende të ndryshme të Mesdheut. Me këtë kulturë ai i kishte të hapura dyert e universitetit, të cilin e ndoqi në vitet 1887-1893 në Gjenevë, ku studioi për drejtësi. Këtu u njoh me një vajzë vendase, Evgjeninë, e cila e bëri të lumtur, po dhe fatkeq, sepse i vdiq pas një vit martese, duke lënë jetim të birin e porsalindur, Stefanin. Kjo humbje e tronditi thellë poetin dhe i la vragë të thellë. Ajo u bë shkak që, pas dhjetë vjetësh, të shkruante elegjinë "Vaje", një nga elegjitë më të bukura dhe më prekëse të poezisë sonë.
Më 1883 me dokumentin e drejtësisë në xhep dhe me djalin në krahë u kthye në Misir dhe u vendos në Kajro, ku nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Po prej këtij profesioni hoqi dorë shpejt. Shkak u bë një konflikt me autoritetet e vendit gjatë një procesi gjyqësor, ku avokati i ri mbrojti të drejtën dhe nuk u lëshoi pe pushtetmbajtësve. Jetoi me pasurinë që i kishte lënë i ati, dhe iu përkushtua tërësisht çështjes atdhetare dhe krijimtarisë letrare. Çajupi gjeti në Misir një lëvizje patriotike të zhvilluar. Shqiptarët e ngulimeve të Egjiptit kishin organizuar një shoqëri atdhetare e kulturore dhe mbanin lidhje sidomos me "Shoqërinë e Stambollit". Por këtë lëvizje u munduan ta kthenin në anën e tyre disa rrethe grekomanësh, të cilët intrigonin kundër patriotëve të vërtetë dhe kundër Çajupit. Ai u bë shpirti dhe figura më e njohur e kolonisë patriotike të Misirit. Çajupi mbrojti interesat e Shqipërisë dhe të popullit shqiptar, demaskoi synimet e xhonturqve, të grekomanëve dhe të gjithë armiqve të tjerë të çështjes së kombëtare. Emri i tij nisi të njihej në rrethet e atdhetarëve që në fund të shekullit, kur botoi më 1898 artikullin e gjatë "Duke kërkuar një alfabet", në të cilin spikat shqetësimi i tij për unitetin e lëvizjes kombëtare dhe kulturore, për shkrimin dhe lëvrimin e gjuhës amtare përmes një alfabeti të njësuar. Por vepra që e bëri të njohur në mbarë botën shqiptare ishte përmbledhja poetike "Baba Tomorri" (1902), ku përfshiu komedinë "Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr". Me këtë vepër ai u bë poeti më i njohur pas Naimit, figura që zuri vendin që mbeti bosh pas humbjes së poetit kombëtar më 1900.
Vjershat patriotike dhe luftarake të "Baba Tomorrit" frymëzuan çetat e lirisë dhe kryengritjet e mëdha, që i sollën pavarësinë Shqipërisë më 1912. Këtë ngjarje poeti e priti me gëzim, u duk se iu hap udha për t'u kthyer në mëmëdhè, por, Lufta e Parë Botërore dhe trazirat e mëvonshme e shtynë larg këtë shpresë. Megjithatë ai i ndiqte nga afër ngjarjet në Shqipëri, duke mbetur gjithmonë në krah të forcave përparimtare e demokratike. Më 1919 Çajupi ishte në ballë të përpjekjeve të shqiptarëve të Misirit, për të mbrojtur të drejtat e popullit shqiptar në Konferencën e Paqes që mblidhej në Paris. Ai dënoi qeverinë e Durrësit, që ishte vegël e fuqive imperialiste, ashtu siç dënoi përpjekjet e feudalëve tradhëtarë për ta bërë Shqipërinë çiflik të tyre e për ta nxjerrë në ankand sipas interesit. Me këto qëndrime ai thelloi demokratizimin në lëvizjen mendore dhe në letërsinë shqiptare. Kjo u shpreh në frymën antifeudale të veprës së tij dhe në vendin që ai u dha problemeve shoqërore në krijimtarinë e tij letrare e publicistike. Në këto vite Çajupi , si shumë atdhetarë të tjerë, përjetoi krizën e idealeve të bukura të Rilindjes. Në krye të punëve në Shqipërinë e pavarur, në vend të atdhetarëve të ndershëm po vinin njerëz, të cilët i binin pas interesit të tyre, pa menduar për fatet e kombit. "Në Shqipëri, -shkruan ai më 1922- një turkoman, një grekoman, një sllavoman, një intrigant, një tradhëtar, takon të bëhet … regjent, ministër, prefekt, faqe me nder dhe mbret".
Çajupi ishte për demokracinë dhe qytetërimin, prandaj e përshëndeti Revolucionin Demokratiko - Borgjez të Qershorit të vitit 1924, frytet e të cilit nuk arriti t'i gëzonte populli shqiptar. Demokracia e pati jetën e shkurtër dhe, në vend të saj, u rikthye pushteti i feudalëve me ardhjen e A.Zogut në fuqi. Kur u mor vesh se ky do ta shpallte veten mbret, Çajupi, që ishte në krye të "Shoqërisë së miqve", të themeluar në Kajro, i drejtoi Qeverisë së Tiranës një protestë, midis të tjerave thuhej se koha e mbretërve shkoi, "kurse edhe ata që i kanë, po vështrojnë t'i përzënë". Ky qëndrim i vendosur antimonarkist ia mbylli përfundimisht poetit rrugën për t'u kthyer në Shqipëri, që të tretej në "baltën më të ëmbël se mjalta" të mëmëdheut. Vdiq në Kajro më 11 korrik 1930. Shtypi zyrtar në Shqipëri e kaloi vdekjen e tij pothuajse në heshtje.
La në dorëshkrim pjesën më të madhe të veprave të tij, poemën "Baba Musa lakuriq", një parodi e biblës, tragjedinë "Burri i dheut", që u botua pas vdekjes më 1935, komedinë "Pas vdekjes" që u botua më 1937, përmbledhjen poetike "Këngë e vome", fati i së cilës nuk dihet. Me gjallje, përveç "Baba Tomorrit" botoi “Përrallat e La Fontenit” (1921) përshtatur prej tij nga frëngjishtja dhe "Lulet e Hindit" (1922), një tufë vjershash të letërsisë sanskrishte, nga artikujt e paktë që botoi në shtypin e kohës duhet përmendur pamfleti "Klubi i Selanikut" (1909), një nga kulmet e publicistikës së Rilindjes. Në këtë pamflet Çajupi demaskoi demagogët e xhonturqve dhe të veglave të tyre, që kishin hyrë në lëvizjen kombëtare për interesat e ngushta të kastës së bejlerëve turkoshakë e fanatikë, të zellshëm për t'i zgjatur jetën të "sëmurit të Bosforit", perandorisë së kalbur të sulltanëve osmanë.
“Dashuria” ,”Vaje”, “Klub' i Selanikut”, “Historia e një familjeje”, “Në vënt të parathënies”, Fragment nga drama "Burri i Dheut", “Mamica”, “Fragment nga drama”, "Burri i Dheut", “Pas Vdekjes”, “A”, “Millonai”, “ I Biri dhe një Gomar”, “Njeriu dhe Fytyr' e vet”, “Ujku që Gjykohet me Dhelprën përpara Majmunit”, “Lopa”, “Dhija”, “Delja dhe Luani”, “Luani dhe Miu”, “Cinxeri dhe milingona”